Η κυρία Νεοφύτα Κουππή γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Πωμό και φοίτησε στο Κλασσικό Γυμνάσιο Πόλεως Χρυσοχούς. Τελειώνοντας το γυμνάσιο, το 1972, μπήκε στη Νοσηλευτική Σχολή Κύπρου και μετακόμισε στη Λευκωσία. Από το 1976 μέχρι και το 2017, οπότε και αφυπηρέτησε, εργάστηκε στον ξενώνα Ανακουφιστικής Φροντίδας «Αροδαφνούσα». Μέσω του Αντικαρκινικού Συνδέσμου, είχε την ευκαιρία να μετεκπαιδευτεί στην Ανακουφιστική Φροντίδα στην Αγγλία, αλλά συμμετείχε και σε πολλά άλλα συναφή σεμινάρια τόσο στην Αγγλία, την Ιορδανία και αλλού.
10 Ιουλίου 2021
Ψάχνοντας για την Ανακουφιστική Φροντίδα στην Κύπρο, στα λίγα αποτελέσματα που έφερε η αναζήτησή μου στο Διαδίκτυο, μου κίνησε το ενδιαφέρον μια παρουσίαση σε Συνέδριο σχετική με την Ανακουφιστική Φροντίδα, η οποία έγινε από την κυρία Νεοφύτα Κουππή. Κι ενώ συχνά λέμε ‘η Κύπρος είναι μικρή’ δυσανασχετώντας, στην περίπτωση αυτή, αυτό ήταν το ευτύχημα. Βρήκα τον αριθμό του τηλεφώνου της και επικοινώνησα. Ήταν λες και έπρεπε να γίνει αυτή η συνάντηση. Η κυρία Κουππή, με πολλή προθυμία αποδέχτηκε την πρόσκλησή μου να μιλήσει για κάτι που αγαπά. Η συνάντησή μας έγινε ένα πολύ ζεστό απόγευμα Σαββάτου. Καθίσαμε σε ένα χώρο ανοικτό, σε απόσταση και με τις μάσκες που επιβάλλει η πανδημία του κορονοϊού… Οι συνθήκες απαιτούσαν πολύ κουράγιο, μα ήμουνα σίγουρη, από τις λίγες μόνο κουβέντες που ανταλλάξαμε τηλεφωνικώς, πως η ανταμοιβή θα ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη. Δεν έκανα λάθος. Ήξερα πως είχα να αντλήσω γνώση και εμπειρία από έναν άνθρωπο που έζησε την ανακουφιστική φροντίδα στην Κύπρο από τα «γεννοφάσκια» της. Εκείνο που δεν ήξερα είναι πως η κυρία Νεοφύτα ήταν η πρώτη νοσηλεύτρια που εντάχθηκε σε όλη αυτή την προσπάθεια στην Κύπρο, την έζησε καθημερινά για 40 και πλέον χρόνια, μέχρι πρότινος που αφυπηρέτησε. Ένας άνθρωπος αεικίνητος, δοτικός, που ό,τι υποστηρίζει στη συνέντευξή της είναι γνώση που την κατέκτησε μέσα από την εμπειρία και την προσπάθειά της σε πολλαπλά επίπεδα. Με έναν τέτοιον άνθρωπο, η κουβέντα δεν θα μπορούσε παρά να είναι εξόχως ενδιαφέρουσα!
Θα μπορούσατε να μας αναφέρετε σε λίγες γραμμές τι ακριβώς είναι η Ανακουφιστική Φροντίδα και με ποιον τρόπο αυτή προσφέρεται στην Κύπρο;
Ο ορισμός που δίνει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας για την Ανακουφιστική Φροντίδα είναι η προσέγγιση προς τον ασθενή, συνήθως με χρόνιες νόσους, η οποία στοχεύει στη διατήρηση, αλλά και την καλυτέρευση της ποιότητας της ζωής τόσο των ασθενών όσο και των οικογενειών τους. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τη σωστή αναγνώριση των συμπτωμάτων που παρουσιάζει ο ασθενής, είτε σωματικά είτε πνευματικά, κοινωνικά προβλήματα, ψυχολογικά, συναισθηματικά, κτλ., καθώς και τις ανάγκες της οικογένειας. Γίνεται όλη αυτή η προσπάθεια για να ελεγχθούν τα συμπτώματα, αλλά να στηριχτεί παράλληλα και η οικογένεια, οι άνθρωποι που φροντίζουν τον ασθενή. Γιατί δεν είναι εύκολο ένας άνθρωπος ή μια οικογένεια να περνά αυτές τις δυσκολίες για χρόνια – δεν είναι της μιας μέρας ή της μιας βδομάδας… Έτσι, προσφέροντας την Ανακουφιστική μπορούμε να ελέγξουμε τα συμπτώματα και να κρατήσουμε μια καλή ποιότητα ζωής των ασθενών και των μελών της οικογένειας.
Βέβαια, χρειάζεται μια πολυθεματική ομάδα, αρκετές ειδικότητες. Χρειάζονται και οι γιατροί που θα δουν τον σωματικό πόνο και θα δώσουν τις θεραπείες για την ασθένεια, χρειάζονται οι ψυχολόγοι για τα συναισθηματικά, οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι πνευματικοί, οι ιερείς κτλ. Εξαρτάται από τον ασθενή, τι ανάγκες υπάρχουν, καθώς και από τις ανάγκες της οικογένειας. Μπορούν να εμπλακούν ακόμα η εκκλησία, το σχολείο, οι κοινοτικές αρχές, οι εθελοντικοί οργανισμοί, η επιτροπή προσφύγων…
Τότε που ξεκινήσαμε, επειδή ήταν αμέσως μετά την προσφυγιά – το ’76 ξεκινήσαμε στην Αροδαφνούσα, πολλές φορές ζητούσαμε βοήθεια και από την επιτροπή προσφύγων, γιατί οι πρώτοι πρώτοι ασθενείς μας ήταν πρόσφυγες. Το καταστατικό του Αντικαρκινικού Συνδέσμου Κύπρου έδινε (και δίνει) προτεραιότητα σε καρκινοπαθείς πρόσφυγες, ασθενείς με προχωρημένη νόσο και ανθρώπους οι οποίοι δεν είχαν κάποιον να τους φροντίζει.
Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σας σε αυτόν τον τομέα;
Είμαι νοσοκόμα. Εργαζόμουν στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας πριν. Μόλις είχα τελειώσει τη Νοσηλευτική Σχολή – Γενική Νοσηλευτική, αρχές του 1976, ο Ερυθρός Σταυρός ανακοίνωσε ότι θα λειτουργήσει έναν ξενώνα για καρκινοπαθείς, την Αροδαφνούσα. Έκανε αυτό το καταστατικό με βάση το οποίο προτεραιότητα για εισδοχή στην Αροδαφνούσα ήταν όσα σας είπα: πρόσφυγες, προχωρημένη νόσος, να μην έχει κάποιον να τους φροντίσει, άνθρωποι με ελάχιστα οικονομικά κτλ. Οπότε, τελειώνοντας τη Σχολή, εργάστηκα εκεί. Τον Οκτώβριο του ’76 ξεκινήσαμε στην Αροδαφνούσα.
Ξεκινήσαμε εκεί, μη γνωρίζοντας περί Ανακουφιστικής. Εγώ μόλις είχα τελειώσει τη Νοσηλευτική Σχολή – Γενική Νοσηλευτική. Είχα εργαστεί σε ογκολογικό θάλαμο ακριβώς πριν πάω στην Αροδαφνούσα, καθώς και σε ψυχιατρικό θάλαμο. Έψαχνα για δουλειά.
Πηγαίνοντας εκεί σκεφτόμουν πως θα δώσω τον καλύτερό μου εαυτό. Είναι και ο σύζυγός μου νοσηλευτής. Σκεφτόμουν ότι εκεί που θα δυσκολεύομαι θα με βοηθά κι ο Αντρέας. Για να ξεκινήσουμε αυτό το νοσηλευτήριο. Έτσι ξεκινήσαμε. Αρχίσαμε να προσλαμβάνουμε κόσμο, προσωπικό…
Είστε δηλαδή στους πρώτους πρώτους της ομάδας της Αροδαφνούσας…
Πρώτη νοσηλεύτρια! 12 Οκτωβρίου 1976, αριθμός 1.
Στη Νοσηλευτική Σχολή υπήρχε η Ανακουφιστική Φροντίδα ως μάθημα;
Δεν υπήρχε η λέξη ‘ανακουφιστική’ στο λεξιλόγιό μας.
Γνωρίζετε αν σήμερα υπάρχει;
Σήμερα βέβαια. Σήμερα, όχι μόνο υπάρχει, αλλά προσωπικά έχω κάνει πολλές παρουσιάσεις της Ανακουφιστικής και σε πανελλήνια νοσηλευτικά συνέδρια, σε παγκύπρια νοσηλευτικά και ιατρικά συνέδρια, της κοινοπολιτείας, αλλά και σε ευρωπαϊκό συνέδριο. Δεχόμασταν, τουλάχιστον όταν ήμουν εγώ, αλλά πιστεύω και τώρα δέχεται, φοιτητές. Η Αροδαφνούσα έχει συνεργασία με την Ιατρική Σχολή των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Δηλαδή, μες το πρόγραμμά τους, οι φοιτητές θα περάσουν να δουν και ανακουφιστική φροντίδα. Επίσης, η Νοσηλευτική Σχολή στέλνει φοιτητές Νοσηλευτικής. Αλλά υπάρχουν και προγράμματα πλέον εξειδικευμένα στο Πανεπιστήμιο. Μπορείς να επιλέξεις να κάνεις την Ανακουφιστική σας επιπλέον, όχι μόνο μάθημα, αλλά να πάρεις και δίπλωμα.
Αυτό είναι πολύ σημαντικό.
Πολύ σημαντικό ναι! Το ονειρευόμουν από το ’91.
Έρχονται λίγο αργά τα πράγματα στην Κύπρο, όμως έρχονται!
Κοίταξε, είμαστε ένας μικρός τόπος… Έρχονται αργά. Δηλαδή στην Αγγλία, η Ανακουφιστική καθιερώθηκε το 1976, εγώ πήγα στην Αγγλία το 1991 για να παρακολουθήσω Ανακουφιστική και στην Κύπρο αρχίσαμε να εργοδοτούμε υπαλλήλους από διάφορες ειδικότητες πιο μετά – μετά το ’91. Αν υπολογίσεις, λοιπόν, μας πήρε περίπου 20 χρόνια. Αλλά, νομίζω ότι, στην πορεία προχωρήσαμε γρήγορα. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, τελευταίως έκανε τη Γαλιλαία, τον ξενώνα για καρκινοπαθείς – τελευταίως τον έκανε ο Μεσογαίας.
Η Αροδαφνούσα πού ανήκει;
Είναι μη κυβερνητικός οργανισμός, μη κερδοσκοπικός. Υπάρχει Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο εκλέγεται από τα μέλη του. Είναι ο Πρόεδρος και 20 μέλη. Κάθε χρόνο γίνονται εκλογές, αναφέρονται τα δρώμενα και ψηφίζονται καινούριοι.
Είχα μιλήσει τελευταίως με ένα μέλος του ΠΑ.ΣΥ.ΚΑ.Φ. και μου ειπώθηκε ότι στέλνουν ασθενείς τους στην Αροδαφνούσα…
Η Αροδαφνούσα δέχεται και από τον ΠΑ.ΣΥ.ΚΑ.Φ. και από άλλους οργανισμούς που ασχολούνται με καρκινοπαθείς, τόσο ιδιωτικά όσο και δημόσια νοσηλευτήρια, πάντοτε με παραπεμπτικά του γιατρού τους.
Η Αροδαφνούσα ανήκει στον Αντικαρκινικό Σύνδεσμο;
Είναι του Αντικαρκινικού. Ο Αντικαρκινικός είναι ένα συμβούλιο, όπως είπαμε, προσπαθεί με τους εθελοντές του να βρει τα λεφτά, όλα τα οικονομικά που χρειάζονται. Έκτισε εκείνο το ίδρυμα με πολλές βοήθειες…
Έχει και ένα στη Λεμεσό, αν δεν κάνω λάθος;
Στη Λεμεσό είναι ένα άλλο οίκημα, το Ευαγόρειο, το οποίο κτίστηκε με λεφτά του Ευαγόρα Λανίτη, γι’ αυτό και ονομάστηκε και Ευαγόρειο, αλλά εκεί δεν διανυκτερεύουν ασθενείς. Πηγαίνουν μόνο για ημερήσια φροντίδα. Υπάρχει και κατ’ οίκον φροντίδα οργανωμένη ανά το Παγκύπριο. Στη Λεμεσό οι κοπέλες, η ομάδα τους, είναι μόνο για την επαρχία Λεμεσού. Στην Πάφο έχουμε άλλα γραφεία, με άλλη ομάδα. Στη Λάρνακα, στην Αμμόχωστο, στη Λευκωσία. Η κάθε ομάδα έχει συνεργάτες γιατρούς, έχει νοσηλευτές, ψυχολόγους, συνεργασία με κοινωνικούς λειτουργούς, με τους πνευματικούς της κάθε περιοχής κτλ. Άρα, υπάρχουν οργανωμένες ομάδες για κατ’ οίκον φροντίδα και για ημερήσια φροντίδα στη Λεμεσό, τη Λευκωσία. Και στην Πάφο υπάρχει ημερήσια φροντίδα. Και στη Λάρνακα υπήρχε τότε, δεν ξέρω αν συνεχίζουν τώρα με τον κορονοϊό. Η Αροδαφνούσα είναι ο μοναδικός ξενώνας που δέχεται. Εγώ έχει τρία χρόνια που έφυγα, το 2017, δεν ξέρω τι συνεχίζουν να κάνουν τώρα, αλλά είναι ο μοναδικός ξενώνας που δέχεται ασθενείς για διανυχτερεύσεις. Δεν ξέρω αν έκαναν και κάτι αντίστοιχο στη Λεμεσό.
Σήμερα η Ανακουφιστική Φροντίδα, αναφέρεται και στο ΓεΣΥ – κάπως γενικά βέβαια. Γνωρίζω ότι έχει δοθεί οδηγία για νομοθετική πλαισίωσή της και θα αναφέρεται σε αυτήν ακόμα και η δημιουργία hospice.
Μακάρι! Γιατί μέχρι τώρα την Αροδαφνούσα την γράφουν σαν παθολογική κλινική. Καμία σχέση με παθολογική κλινική! Δηλαδή, έρχεται να μας ελέγξει και ελέγχει μια παθολογική κλινική. Η παθολογική κλινική δεν έχει το προσωπικό που έχει η Αροδαφνούσα! Πού βρέθηκαν οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι ψυχολόγοι στην παθολογική κλινική.
Θα μπορούσε η Αροδαφνούσα να αποτελέσει πρότυπο για το πώς θα πρέπει να λειτουργήσει η Ανακουφιστική Φροντίδα στην Κύπρο.
Να σου πω… Στην Αγγλία, για παράδειγμα, όταν ξεκίνησαν να κάνουν hospices έκτιζαν κάποιοι που έχασαν έναν δικό τους και είχαν λεφτά. Όμως, δεν μπορούσαν να τα λειτουργήσουν οικονομικά. Δεν είναι εύκολο να σταθούν. Το καλύτερο είναι να υπάρχουν ομάδες Ανακουφιστικής Φροντίδας. Όλες οι ειδικότητες να είναι εκπαιδευμένοι και να εδρεύουν σε κάθε νοσοκομείο. Τι πιο καλό! Δηλαδή, έχω ασθενείς, ογκολογικούς ασθενείς ή με νευρολογικές παθήσεις και μπορώ να σου πω, είναι περισσότερα τα προβλήματά τους. Αλλά, επειδή βρέθηκαν δυο Σύνδεσμοι εθελοντικοί και ξεκίνησαν αυτό το πράγμα, νόμισαν πως η Ανακουφιστική είναι μόνο για καρκινοπαθείς. Καμία σχέση!
Στη νομοθεσία που αναφέρεται στην Ανακουφιστική στην Κύπρο γίνεται λόγος για χρόνιες παθήσεις.
Αυτό είναι η Ανακουφιστική! Για χρόνιους ασθενείς. Αλλά ποιος θα τους υποχρεώσει; Δηλαδή, πιο καλά να έχεις μία ομάδα: να έχεις γιατρό Ανακουφιστικής, δυο γιατρούς για να ανταλλάζονται, νοσηλευτικό προσωπικό εκπαιδευμένο, που, όπου και να το βάλεις να δουλέψει, θα δουλέψει -θα το φωνάζεις την ώρα που το χρειάζεσαι μόνον, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, τον πνευματικό σου, την εργοθεραπεία σου, μουσικοθεραπεία, ρέικι, μασάζ, αρωμαθεραπεία και όλες αυτές τις συμπληρωματικές θεραπείες που θα βοηθήσουν τον άνθρωπο να έχει μια ποιότητα. Και να μείνει ο ασθενής το λιγότερο, μόνο για να ελέγξεις την κατάσταση, τα συμπτώματα. Μετά να πάει εκεί που είναι πραγματικά η ποιότητα της ζωής του, στο σπίτι του, στο κάστρο του, στην όμορφη την αυλή του, στα λουλούδια του, στο σκυλάκι του, στα γατάκια του, στα εγγόνια του, στα παιδιά του… και να έχεις οργανωμένες καλές κατ’ οίκον φροντίδες. Να τους επισκέπτονται καθημερινά και για το φαγητό τους, και για τα ψώνια τους και για τα συμπτώματά τους… Αυτά έχει η Αγγλία. Στην Αγγλία, πας στον γενικό σου γιατρό, βγάζει αυτήν τη διάγνωση και αμέσως θα καλέσει την ομάδα της περιοχής σου, τους εθελοντικούς ή τους κυβερνητικούς οργανισμούς που υπάρχουν, να τους βοηθήσουν στο σπίτι. Εάν χρειάζεται να πάρει μετάγγιση αίματος, να πάρει ορούς, να ελέγξουν πόνο που δεν ελέγχεται στο σπίτι, να μιλήσουν με κάποιους ψυχολόγους, να κάνουν κάποια αρωμαθεραπεία και δεν μπορεί να τα κάνει στο σπίτι, τότε να νοσηλευτεί σε νοσηλευτήριο. Το νοσηλευτήριο στοιχίζει πάρα πολλά λεφτά.
Και παίρνει και λίγο το χρώμα του «πάω Αροδαφνούσα, άρα είμαι στα τελευταία μου…»;
Μπορεί να πέφτει η ψυχολογία του ανθρώπου.
Αναφέρομαι στην περίπτωση γνωστής μου που αρνήθηκε να πάει, ενώ της είχε προταθεί, ακριβώς για αυτόν τον λόγο.
Ναι, γιατί ήταν η λανθασμένη εντύπωση που είχε η γυναίκα ότι «εκεί θα πάω να πεθάνω». Μα, άμα δεν έχει άλλην υπηρεσία το κράτος να μου γιατρέψει τον πόνο μου και να πάω σπίτι μου, ε τότε έτσι θα σκέφτεται. Είχαμε άνθρωπο που ήταν πρόσφυγας και έμεινε στην Αροδαφνούσα 7 χρόνια -τα πρώτα χρόνια. Ο λόγος που έμεινε αυτός ο άνθρωπος ήταν ότι δεν είχε παιδιά, ήταν πρόσφυγας -σπίτι δεν είχε, άλλην οικογένεια να τον βοηθά δεν είχε, έμενε μέσα σ’ ένα καταυλισμό – ένα τσιατίρι (=αντίσκηνο) και είχε καρκίνο στα οστά και τον προστάτη. Ήθελε βοήθεια. Δεν υπήρχε καμμιά υπηρεσία να τον βοηθήσει από πλευράς κράτους. Εμείς εκείνη την εποχή δεν ήμαστε ακόμα οργανωμένοι για κατ’ οίκον φροντίδ, αλλά και κατ’ οίκον φροντίδα θα πήγαινα, εκείνη την εποχή, μέσα στο τσιατίρι να κάνω κατ’ οίκον φροντίδα; Για όνομα του Θεού! Πηγαίναμε στους συνοικισμούς, όταν ξεκίνησα την κατ’ οίκον φροντίδα – εγώ την ξεκίνησα. Ξεκίνησα πρώτα στη Λευκωσία. Μετά ξεκίνησα να πηγαίνω και σε επαρχίες και μετά βοήθησα άλλες συναδέλφους να μάθουν πέντε έξι πράγματα για να με βοηθούν και να οργανώσουμε ανά επαρχία. Θυμούμαι πήγα σε κάποιους συνοικισμούς στη Λάρνακα – είχαμε νοσηλεύτριες στη Λάρνακα, αλλά δεν μπορούσαν οι κοπέλες να αντεπεξέλθουν οπότε «έλα κυρία Νεοφύτα να πάμε σε τούτο το σπίτι…». Εντάξει. Πάμε. Ένα προσφυγικό σπίτι. Ο άνθρωπος είχε καρκίνο στους πνεύμονες, δεν ανάπνεε και είχε φιάλη οξυγόνου -μια μεγάλη φιάλη οξυγόνου, δεν είχε κεντρική θέρμανση, είχε μια μικρή σόμπα του γκαζιού δίπλα στα πόδια του, έσταζε η οροφή… και κάμε τωρά Ανακουφιστική! Ήταν επικίνδυνο πρώτ’ απ’ όλα. Παίρνεις οξυγόνο και έχεις σόμπα του γκαζιού δίπλα; Να βάλεις και καμιά πυρκαγιά. Δεν αναπνέεις και στάζουν τα νερά από πάνω… Μες τες υγρασίες κάμνεις Ανακουφιστική; Με προβλήματα αναπνευστικά; Δεν ήταν θέμα γιατρού και νοσοκόμας εκεί. Ήταν θέμα της υπόλοιπης ομάδας. Γι’ αυτό σας λέω τα πρώτα χρόνια… Πιάσαμε την επιτροπή για τους πρόσφυγες, πιάσαμε τους παπάδες, τους κοινοτάρχες… «Ρε παιδιά 1000 ευρώ να φτιάξετε μια στέγη! Φέρτε ένα ηλεκτρικό καλοριφέρ του ανθρώπου…» Γιατί οι πιο πολλοί, δεν δουλεύουν… Αν δεν έχεις λεφτά στοκ, αρρώστησε ένα μέλος της οικογένειας, διαλύθηκε η οικογένεια οικονομικά. Αν δεν δουλεύει κανένας, πώς θα ζήσουν;
Υπήρξε κάποιο περιστατικό που σας έκανε να πείτε «σταματώ!»;
Όχι! Για μένα ήταν καθημερινά μια πρόκληση! Κατ’ αρχάς πήγα εκεί -πόσο χρονών ήμουν καλέ;- 23 χρονών, μόλις τέλειωσα τη Νοσηλευτική πήγα στην Αροδαφνούσα. Οι εμπειρίες μου ήταν ελάχιστες. Αλλά, εμένα κάθε μέρα η έγνοια μου ήταν να τα καταφέρω να ελέγξω την κατάσταση. Όποια κι αν ήταν. Μπορεί να ήταν θέματα με τους συναδέλφους, μπορεί να ήταν με τους ασθενείς, μπορεί να ήταν με οικογένειες, με τους γιατρούς. Η πρόκληση ήταν «να τα καταφέρεις σήμερα, να τα καταφέρεις!». Αυτό ήταν καθημερινό. Να τα σταματήσω; Όχι, με καμιά δύναμη δεν θα σταματούσα.
Σκέφτομαι ότι πρόκειται για ένα επάγγελμα που – δεν θα πω φθείρει – κουράζει τον άνθρωπο. Το να είσαι νοσηλευτής είναι από μόνο του δύσκολο επάγγελμα, πόσο μάλλον καθημερινά να είσαι με ανθρώπους που είναι στο τέλος της ζωής τους…
που υποφέρουν…
Να τους αποχαιρετάς. Δεν μπορείς να μην συνδεθείς με κάποιον τρόπο…
Κοίτα, κατ’ αρχήν διαφωνώ με τον όρο ψυχοφθόρο γιατί η ψυχή είναι αθάνατο κομμάτι, δεν φθείρεται. Εγώ θα σου έλεγα αγωγή ψυχής.
Με την έννοια ότι σε καταβάλλει το είπα.
Δεν το ένιωσα αυτό. Έκανα 41 χρόνια εκεί. Δεν το ένιωσα. Μάλλον μου λείπει. Τι είναι το θέμα; Να έχεις αυτήν την εσωτερική ανάγκη του να θέλεις να προσφέρεις. Δεν πήγα με το ζόρι. Όταν νιώθεις ότι θέλω να προσφέρω, θέλω να κάνω κάτι να βοηθήσω, θα βρεις τον τρόπο. Βέβαια το «να βρεις τον τρόπο», είναι τρόπος του λέγειν. Προσπαθείς, προσπαθείς. Η πιο μεγάλη δύναμη του ανθρώπου που θέλει να προσφέρει σε αυτόν τον τομέα είναι η εκπαίδευση. Κι όταν λέμε εκπαίδευση, εις τριπλούν. Εκπαίδευση επί εκπαίδευση επί εκπαίδευση. Έτσι το ονομάζω εγώ. Κατ’ αρχάς πρέπει να έχεις γνώση. Έχω καρκινοπαθείς να φροντίσω, πρέπει να μάθω για τον καρκίνο: τι προβλήματα παρουσιάζονται, πώς αισθάνονται, τι παρενέργειες έχουν τα φάρμακα που τους χορηγούνται… Αν έχω να κάνω με νευρολογικά προβλήματα, θα πρέπει να πάω να μάθω για τα νευρολογικά προβλήματα. Να πάρω ειδική εκπαίδευση σε εκείνα τα θέματα. Η δεύτερη εκπαίδευση έχει να κάνει με τον συναισθηματικό κόσμο των ανθρώπων. Πώς να αισθάνονται άραγε αυτοί οι άνθρωποι. Λέμε ότι πρέπει να εμβαθύνεις, οι Εγγλέζοι λένε empathy, εμείς οι ελληνόφωνοι χρησιμοποιούμε την ενσυναίσθηση – να μπορείς, δηλαδή, να κατανοείς τον συνομιλητή σου. Ναι, αλλά για να φτάσεις στο σημείο να κατανοείς τον συνομιλητή σου, δεν γίνεται με τη θεωρία. Όλοι λέμε να κατανοώ τους ανθρώπους. Πώς; Έχει κάποιες τεχνικές, έχει μια εκπαίδευση την οποία χρειάζεται να την πάρουμε. Και το τρίτο σημείο που θέλουμε εκπαίδευση όσοι θέλουμε να πάμε στην Ανακουφιστική, είναι η εκπαίδευση του εαυτού. Το γνώθι σαυτό, με ποιαν έννοια; Τον συναισθηματικό μου κόσμο, τις γνώσεις μου. Να δεχτώ ότι τόσα ξέρω, τόσα μπορώ να πράξω. Δεν μπορώ να υπερβώ αυτά τα όρια. Και τι κάνω μετά; Αν αφήσω να κατρακυλήσω, θα καώ. Burnout λένε. Άρα, χρειάζεται και γνώση του εαυτού, των συναισθημάτων και γνώση πώς να τα προλαβαίνω αυτά όλα. Υπάρχουν τρόποι να τα προλάβουμε και να τα διορθώνουμε.
Μιλούσα πρόσφατα με κάποιον που ασχολήθηκε με την Ανακουφιστική Φροντίδα και μου μίλησε για ομάδα στήριξης του προσωπικού.
Σε ποιο κέντρο;
Στον Καναδά.
Για το εξωτερικό μιλάτε; Σίγουρα υπάρχουν! Στην Αγγλία, για παράδειγμα, όταν πήγα εγώ το ’91, το έζησα. Εμείς μέχρι το ’91, δεν ξέραμε για στήριξη ούτε καν παραδεχόμασταν ότι χρειαζόμαστε στήριξη. Όχι! Αυτή είναι η δουλειά μου, αυτή είναι η κατάσταση. Άσχετο αν πονούσα από την κεφαλή ως τα νύχια κι ένιωθα να πέφτουν παγάκια στην πλάτη μου από την πολλή ένταση. Στο Λονδίνο, παρατήρησα πως τα προβλήματα αυτά που τα είχα στην Κύπρο, όπου δούλευα, δεν τα είχα εκεί! Που να πεις, άφησα τον σύζυγό μου και τα παιδιά μου στην Κύπρο και πήγα στο εξωτερικό μόνη μου, κι εκείνη την εποχή -άλλοι καιροί- ούτε να… δεν ήξερα καν πώς να πιάσω το τρένο, φοβόμουν να μπω σε ταξί, κανέναν γνωστό. Ούτε να μιλήσω την ελληνική γλώσσα δεν είχα την ευκαιρία.
Είχατε πάει για μετεκπαίδευση;
Ναι! Το 1991. Πηγαίνοντας εκεί, παρατήρησα πως αυτά τα προβλήματα τα σωματικά που είχα στην Κύπρο, δεν υπήρχαν. Σταμάτησαν. Δεν χρειαζόμουν να παίρνω παυσίπονα, ενώ στην Κύπρο έπαιρνα κάθε τέσσερις ώρες παυσίπονο για τους πόνους που είχα από την ένταση. Εκεί, τι γινόταν; Κάθε βδομάδα είχαμε συνάντηση με ψυχίατρο. Δεν σε υποχρέωναν. Έβαζαν την ανακοίνωση πάνω στον πίνακα – την Πέμπτη ο κύριος τάδε, ψυχίατρος, θα βρίσκεται εδώ, στην τάδε αίθουσα, όσοι θέλετε να πάτε να παρακολουθήσετε. Πηγαίναμε! Εγώ τουλάχιστον πήγαινα. Διότι ήταν όλα πρωτόγνωρα για μένα. Ήθελα να μάθω ό,τι περισσότερο γινόταν και να τα μεταφέρω πίσω, αφού πήγα για αυτόν τον σκοπό. Άλλη ανακοίνωση: μπάρμπεκιου στην αυλή του νοσηλευτηρίου από τους εθελοντές για το προσωπικό. Να ψήνουν εκεί, κάτω από τα δέντρα, με το γρασίδι, με όλα… Να βάλουν φουσκωτά για τα παιδιά του προσωπικού για να τους απασχολούν και να χαλαρώσει το προσωπικό το Σάββατο ή την Κυριακή. Έβαζαν μια μέρα της εβδομάδας. Την τάδε μέρα, την τάδε ώρα, μπορείτε να πάτε για αρωματοθεραπεία. Δηλαδή, πήγαινα να παρακολουθήσω και μετά, αν ήθελα, να μου κάνουν αρωματοθεραπεία, να μου κάνουν μασάζ, να μου κάνουν ρέικι. Γιατί, πώς θα τα μάθαινα εγώ; Αυτά είναι βιωματικά πράγματα. Αν διαβάσω το βιβλίο και γράφει ότι είναι καλά αυτές οι συμπληρωματικές θεραπείες να γίνονται, δεν μπορώ να το καταλάβω. Δεν ξέρω τι νιώθει ο άλλος που τα κάνει. Βιωματικά όμως, μας έδωσαν την ευκαιρία να τα βιώσουμε, χωρίς να πληρώσουμε, χωρίς να μας υποχρεώσουν. Ό,τι έγραφαν οι ανακοινώσεις, εγώ τα έτρεχα. Επειδή, πρώτον, ο στόχος μου ήταν να μάθω όσο το δυνατό περισσότερα περί Ανακουφιστικής και δεύτερο, δεν είχα και πολλά άλλα πράγματα να ασχοληθώ, όπως η οικογένεια και παρόμοια. Ο σκοπός μου ήταν αυτός μόνο: να διαβάζω, να γράφω, να προετοιμάζομαι και να παρακολουθώ.
Πήγατε με δική σας πρωτοβουλία στην Αγγλία;
Ο Αντικαρκινικός Σύνδεσμος με έστειλε! Πού ήξερα εγώ να πάω; Στο Συμβούλιο του Αντικαρκινικού υπήρχε μια γιάτρενα Εγγλέζα, η Χέλεν η Σωτηρίου, η μακαρίτισσα, και ένα μέλος της επιτροπής, ο Τσιαρλς Μπέννετ, κι αυτός μακαρίτης τώρα, οι οποίοι κάτι ήξεραν περισσότερο και είπαν «να στείλουμε έναν άνθρωπο να μάθει για να έρθει…» Πριν, όμως, από εμένα, είχε πάει σε ένα συνέδριο ο μακαρίτης ο Σουλιώτης ο ογκολόγος -ήταν Διευθυντής στο Ογκολογικό του Γενικού Νοσοκομείου και μετά εθελοντής στην Αροδαφνούσα. Πήγε αυτός στην Αγγλία σε συνέδριο Ανακουφιστικής Φροντίδας και σαν γιατρός, βέβαια, εκείνο που έπιασε ήταν ένα μείγμα φαρμάκων για τον σωματικό πόνο. Ήρθε πίσω και μας είπε «αυτό κι αυτό να δίνετε για τον τάδε πόνο, δηλαδή ηρεμιστικό και παυσίπονο». Τα αναμειγνύαμε για να ελέγχεται ο πόνος καλύτερα. Αυτοί που είχαν μια μικρή εμπειρία, σκέφτηκαν να στείλουν έναν υπάλληλο. Βεβαίως, ο Αντικαρκινικός Σύνδεσμος έστειλε και συνεχίζει να στέλνει για μετεκπαίδευση -με οικονομική συνδρομή- προσωπικό του και άλλους, από διάφορες ειδικότητες. Οι δύο γιατροί, για παράδειγμα, που εργάζονται εκεί έχουν μετεκπαιδευτεί.
Τότε, λοιπόν, το 1991, ποιον να στείλουν; Την Νεοφύτα. Με φώναξαν…
Η Νεοφύτα ήθελε να πάει.
Ήθελα να πάω.
Αφήσατε την οικογένειά σας πίσω;
Άφησα τα παιδιά μου. Ήταν έντεκα χρονών η κόρη μου, δεκατριών ο γιος μου. Ε, κι άντρας μου. Με φώναξαν και με ρώτησαν αν θέλω να πάω στο Royal Marsden στο Λονδίνο και μετά στο Κέντρο Ανακουφιστικής Saint Christopher. Και λέω ναι, θέλω! Ούτε που σκέφτηκα να το διαπραγματευτώ ή να πάω σπίτι να το μιλήσω με τον σύζυγο… Πήγα λοιπόν, στο σπίτι, καθόμαστε να φάμε… Σκεφτική! Σκεφτική! «Τι γίνεται; Πώς ήταν η μέρα;» Τους λέω «Ακούστε να σας πω ένα πράγμα, έτσι κι έτσι. Με ρώτησα, είπα ‘ναι’ κι ελπίζω να το καταλάβετε και να βοηθήσετε όλοι. Σ΄ ένα μήνα φεύγω!»
Για πόσο διάστημα ήταν;
Ήταν για τέσσερις μήνες. Η πρώτη φάση ήταν 4 μήνες. Ύστερα πήγαινα για τρεις βδομάδες… Πιο λίγο. Τα μωρά δεν εμίλησαν… Λέει ο άντρας μου «να οργανωθούμε… θα βοηθούν και τα μωρά, θα βοηθώ κι εγώ. Θα καλύψουν τα έξοδα;» Γιατί εμείς δεν είχαμε λεφτά. «Θα τα καλύψουν όλα και τον μισθό μου θα το παίρνετε όλο εσείς. Θα περνώ με ό,τι μου δώσουν». Γιατί είχαμε δάνειο. «Να πηγαίνει και στο δάνειο, να ψωνίζετε με τα μωρά…» Έτσι κάναμε! Και τελικά εντάξει, ο σύζυγός μου είναι ένας πολύ συνεργάσιμος άνθρωπος… Και τα μωρά μου είπαν θα βοηθούσαν τον πατέρα τους.
Είχατε την στήριξη της οικογένειάς σας.
Πάρα πολύ! Ο μεγαλύτερος υποστηρικτής μου είναι ο σύζυγός μου.
Έπαιξε ρόλο το ότι ήταν και ο ίδιος νοσηλευτής;
Μπορεί να έπαιξε ρόλο το ότι ήταν στο επάγγελμα, αλλά, νομίζω, το έχει και ο άνθρωπος! Είναι πολύ φιλοπρόοδος. Πέραν τούτου, νομίζω ήταν και η συνεργασία μεταξύ μας. Δηλαδή, λίγο πριν από εμένα, δόθηκε ευκαιρία στον σύζυγό μου να πάει στην Αγγλία για μετεκπαίδευση – γιατί σας είπα, φτωχές οικογένειες, δεν είχαμε λεφτά κι ούτε είχε στην Κύπρο πανεπιστήμια, έπρεπε να ταξιδέψεις. Κι αφού του εδόθηκε η ευκαιρία του είπα «εντάξει, θα πάεις και θα αναλάβω εγώ τα μωρά. Θα τα αναλάβω όλα εγώ. Μην ανησυχείς». Οπότε, αφού είχε την ευκαιρία του αυτός να πάει – κι εγώ έτσι είχα σκεφτεί – πώς θα μου έλεγε όχι εμένα; Ισότιμα πράγματα!
Ποια συμβουλή θα δίνατε σε κάποιον νεοεισερχόμενο στον κλάδο της Ανακουφιστικής Φροντίδας;
Πιστεύω ότι, όσοι θέλουν να ασχοληθούν με την Ανακουφιστική, θα πρέπει, πριν να ξεκινήσουν, πριν να μπουν σε νοσηλευτήρια, ομάδες κτλ., να πάρουν την εκπαίδευση. Εάν πάρουν την εκπαίδευση προηγουμένως, πολύ πιο εύκολα θα καταλαβαίνουν την κατάσταση. Και να συνεχίζουν να παίρνουν εκπαίδευση γιατί κάθε λίγο αλλάζουν τα πράγματα – και σε φαρμακολογίες αλλάζουν και σε τρόπους αντιμετώπισης και η συνεργασία με την υπόλοιπη ομάδα, αλλάζουν συνέχεια. Άρα, να πάρουν, έστω και τα βασικά, για να μην απογοητευτούν από την πρώτη εβδομάδα και να φύγουν. Και να έχουν κάποιον να τους αναλάβει, με την έννοια να τους καθοδηγά, να τους στηρίζει, να τους εκπαιδεύει συνέχεια. Δηλαδή, οι ομάδες στήριξης, για μένα, είναι αναγκαίες.
Υπάρχουν σήμερα;
Όχι οργανωμένα, θα έλεγα. Προσωπικά, είχα ευκαιρία. Πρώτα με την εμπειρία που είχα στην Αγγλία και είχα πάρει εκείνη την υποστήριξη και είδα ότι κάνει μεγάλη διαφορά! Μετά, μόλις επέστρεψα – είμαι τυχερός άνθρωπος! Στάθηκα τυχερή γιατί έβρισκα ευκαιρίες και τις άρπαζα… Μόλις επέστρεψα, τότε ο ΠΑ.ΣΥ.ΚΑ.Φ. είχε ακούσει ότι είχα πάει στην Αγγλία και οργάνωνε μαζί με το Υπουργείο Υγείας ένα διήμερο σεμινάριο για τον καρκίνο. Έτσι το ονόμασαν. Είπα, λοιπόν, αφού έφτασα πίσω φωτισμένη με πολλές γνώσεις, να δηλώσω να πάω σε αυτό το σεμινάριο να τους δώσω τα καινούρια που έμαθα! Πηγαίνοντας εκεί, περισσότερο είχε να κάνει με τη στήριξη προσωπικού το σεμινάριο. Δεν ήταν μόνο για τον καρκίνο. Ήταν για τον κόσμο που δουλεύει με τον καρκίνο. Ήταν μόνο νοσηλευτές. Είχαν πάρει δύο νοσηλευτές από κάθε νοσοκομείο της Κύπρου. Υπήρχαν νοσηλευτές από όλη την Κύπρο, από κλινικές, από τον ιδιωτικό τομέα. Ένα δυο άτομα. Είδα αυτήν την ανακοίνωση τυχαία, αποτάθηκα και πήρα δυο μέρες άδεια – ούτε καν εκπαιδευτική. Πήρα δυο μέρες άδεια και πήγα εκεί σαν τον προβολέα που πήγα να δώσω φως. Όπως και να ‘χουν τα πράγματα, είχα την αυτοπεποίθηση γιατί είχα μάθει πέντε πράγματα περισσότερα! Πηγαίνοντας εκεί, ήταν ο Άθως Ερωτοκρίτου, ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής, και μας έδωσε κάποια έντυπα και στα διάφορα που μας ρωτούσε, αν έψαχνες λίγο περισσότερο, έπαιρνες απαντήσεις και για τον εαυτό σου. Στο τέλος λέει «ζωγραφίστε μου έναν καρκινοπαθή. Πώς τον φαντάζεστε τον καρκινοπαθή;» Ζωγραφίσαμε και μας ζήτησε να τον παρουσιάσουμε. Εκρύψαν ούλλοι μες το πετσί τους! Όταν δεν έχεις τη γνώση και φοβάσαι και τον περίγελο, μπορεί να μην έχεις κάνει καν τη ζωγραφιά σου σωστή, μπορεί να έκανες κάτι επιπόλαιο και να νόμισες τελειώσαμε. Μπορεί να μην είχε εκφράσει ο καθένας εκεί εκείνο που αισθανόταν. Δεν ξέρω! Λέω να πάω εγώ! Τι θα μπορούσε να γίνει; Πήγα εκεί…
Η ζωγραφιά που έκανα για τον καρκινοπαθή ήταν ένα δέντρο, το οποίο το χτυπούσε η καταιγίδα και από τη μια μεριά έγειραν τα κλαδιά του και τα φύλλα του και από την άλλη μεριά βγήκαν οι ρίζες του. Ήταν γερμένο από τη μια μεριά. Η μια πλευρά ήταν χωρίς ρίζες και σχεδόν ξερό. «Τι έκανες Νεοφύτα;» «Τι έκανα; Έναν καρκινοπαθή! Έχει τόσα σοβαρά προβλήματα, τον κτυπούν όλα…» «Και;» μου λέει. Λέω «σαν να μην έχει υποστήριξη». Μου ζήτησε να το κάνω με το σώμα μου. Αμάν, λέω, δουλειά που πάθαμε! Άρχισα να καταλαβαίνω τι γινόταν. Δεν είναι τον καρκινοπαθή που παρουσίαζα, αλλά εμένα! Στάθηκα στο κέντρο, κάνω το δέντρο και στέκω στο ένα πόδι να γέρνω μιας και ήταν το μισό ξεριζωμένο, ταλαιπωρημένο. Πόση ώρα να στέκω; «Στάθου εκεί Νεοφύτα, στέκεις καλά! Στάθου, στάθου!» Άρχισα να γελώ λέω «δεν μπορώ άλλο, άρχισα να πονώ τη μέση, το πόδι μου, εν να γύρω!». Μου λέει «φώναξε κάποιον να σε βοηθήσει». Ρωτώ «ποιος θέλει να ‘ρθει να με βοηθήσει;». Ήρθε ένας. «Τι θέλεις να κάνει;», λέω «να πιάσει το χέρι μου να ισιώσω και το πόδι μου ο άλλος, να ισιώσω να σταθώ στα πόδια μου!». Ήρθαν αρκετοί… Φωνάζαμε έναν έναν να ‘ρθει να με κρατήσει και εκεί έγινε μια ωραία διάλεξη για το πώς αισθάνεται ο άνθρωπος που προσφέρει, προσφέρει, προσφέρει και δεν παραπονιέται, δεν ζητά βοήθεια, κανένας δεν σκέφτηκε να πάει να τον βοηθήσει… Χειρότερος από τον καρκινοπαθή δηλαδή.
Εκεί πληροφορήθηκα ότι θα άρχιζε ο Άθως Ερωτοκρίτου ομάδες στήριξης για ανθρώπους που φροντίζουν καρκινοπαθείς, οπότε, μπήκα και εκεί, πάλι με την ιδέα ότι εγώ πήγαινα να βοηθήσω, αλλά στην ουσία βοηθήθηκα. Γιατί ο Άθως Ερωτοκρίτου έχει έναν τρόπο πολύ καλό. Μας έβγαζε τα συναισθήματα και βρίσκαμε τον τρόπο μεταξύ μας πώς να στηριζόμεθα – και να στηρίζουμε τον εαυτό μας και να στηρίζουμε άλλους είτε συναδέλφους είτε ασθενείς είτε οικογένειες… Έκανα 450 ώρες ψυχοθεραπείας, που είναι πάρα πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο που θέλει να είναι κοντά σε ανθρώπους που υποφέρουν πάρα πολύ, σε ανθρώπους που πεθαίνουν, που περνούν πένθος, συγγενείς, που δεν αποδέχονται, που πενθούν για χρόνια… Αυτά είναι πολύ σημαντικά! Αυτή είναι εκπαίδευση, την οποία δεν την δίνει οργανωμένα ούτε η κυβέρνηση ούτε κανένας εργοδότης. Χρειάζεται να ψάξουμε κι εμείς μόνοι μας, αλλά νομίζω ότι είναι και υποχρέωση των εργοδοτών πλέον. Μακάρι να τους υποχρεώσει ο καινούριος νόμος να έχουν ομάδες στήριξης για το προσωπικό τους, αλλιώς καίγονται. Και αν αδειάσουν τα συναισθήματα…
Πάντοτε στους φοιτητές που έρχονταν εκεί, σε αυτό το θέμα είχαν όλοι απορίες «πώς θ’ αντέξουμε και πώς αντέχεις;» και παρόμοια. Τους παρομοίαζα τον συναισθηματικό μας κόσμο – γιατί άλλο οι πνευματικές μου ανάγκες και άλλο οι συναισθηματικές, τα μπλέκουμε στην Κύπρο… Μπορεί να μην πιστεύω σε Θεό, αλλά συναισθηματικές ανάγκες έχω. Μπορεί να ασχολούμαι, να έχω πνευματικές ανάγκες, υπαρξιακά θέματα, αλλά να μην είμαι της εκκλησίας και τα παρόμοια. Κατάλαβες; Θέλει και εδώ να τα ξεκαθαρίσει ο καθένας μας. Τους έλεγα πως, ας υπολογίσουμε ότι έχουμε μια δεξαμενή συναισθημάτων εμείς που είμαστε φροντιστές είτε σε νοσηλευτήρια είτε σε κατ’ οίκον φροντίδα, οπουδήποτε φροντίζουμε ανθρώπους με πάρα πολλά προβλήματα. Έχουμε, λοιπόν, μια δεξαμενή συναισθημάτων – θετικών συναισθημάτων θέλω να λέω γιατί πηγαίνω να βοηθήσω άρα είναι θετικά τα συναισθήματά μου. Το ίδιο κι εσείς. Εσύ ασχολείσαι με παιδιά και τα παιδιά, δεν έχουν ασθένεια, αλλά έχουν κάποια άλλα προβλήματα. Και πηγαίνεις εκεί με θετικά συναισθήματα, θεωρώ πως πάνε οι δάσκαλοι για να βοηθήσουν αυτά τα παιδιά οποιανδήποτε αντίδραση έχουν κι οποιοδήποτε πρόβλημα. Δίνεις! Δηλαδή καθημερινά δίνουμε θετικά συναισθήματα.
Στο τέλος της ημέρας έχουν φύγει αρκετά θετικά συναισθήματα και δημιουργείται ένα κενό θετικών συναισθημάτων και απορροφούμε αρνητισμό, αρνητική ενέργεια από τον χώρο στον οποίο εργαζόμαστε είτε από συναδέλφους είτε από συγγενείς είτε από ασθενείς είτε στον δρόμο που κυκλοφορώ και παίζουν μου πουρού γιατί σταμάτησα στο πράσινο και δεν προχωρώ. Άρα απορροφούμε αρνητική ενέργεια και ξοδεύουμε θετική ενέργεια. Οφείλουμε να βρούμε τους τρόπους να αναπληρώσουμε το κενό των θετικών συναισθημάτων μας, αν θέλουμε να συνεχίσουμε να προσφέρουμε και να είμαστε σωστοί στη δουλειά μας και στην οικογένειά μας και στον εαυτό μας. Αλλιώτικα, τι θα δίνουμε; Άμα αδειάσουν τα θετικά συναισθήματα, τι θα δώσω πάρα κάτω; Τα νεύρα μου, τον θυμό μου, όλον τον αρνητισμό τον οποίο έχω μέσα μου. Άρα χρειάζεται εκπαίδευση και τρόποι πώς να βγάλω αυτήν την αρνητική ενέργεια και πώς να βάλω θετική ενέργεια μέσα μου. Και υπάρχουν χίλιοι δυο τρόποι…
Εσάς τι είναι αυτό που σας βοηθά;
Πάρα πολλά πράγματα! Για παράδειγμα, μια καλή παρέα. Ένας άνθρωπος με τον οποίο μπορούμε να μιλούμε και να κατανοούμε ο ένας τον άλλο, να τον εμπιστεύομαι… Ο φίλος, ας πούμε. Με την έννοια του φίλου. Οι δικοί μου οι άνθρωποι, η οικογένειά μου, τα εγγονάκια μου, η φύση – δραπετεύω τακτικά στον Πωμό, πάω στην παραλία, να κάτσω να ρεμβάσω το ηλιοβασίλεμα, να ακούσω τα κύματα, να τα δω, να δω τη θάλασσα πώς ξεκινά… Άλλες φορές ξεκινά από κάτω προς τα πάνω κι άλλες φορές φέρνει τα κύματα από μέσα προς τα έξω, ν’ ακούσω αυτόν τον θόρυβο και τον πιο απαλό και τον πιο δυνατό, να μυρίσω, να γυρίσω πίσω να δω τις πρασινάδες, τα βουνά, τα πευκόφυτα, να περάσει ένας άνθρωπος της γειτονιάς να πούμε μια κουβεντούλα, να διαβάσω… πάρα πολλά πράγματα. Η προσευχή είναι πάντοτε μέσα μου. Δηλαδή, ξεκινώντας για τη δουλειά, αλλά και τώρα συνεχίζω, άνοιξα την πόρτα μου ‘δοξάζω σε Θεέ μου, που βλέπω το φως και σήμερα! Βοήθησέ με να περάσω πάρα κάτω!’. Είναι μια δύναμη. Πολλοί τρόποι. Η οργάνωση! Είμαι οργανωμένος άνθρωπος. Από το βράδυ, θα ξέρω πού έχω τα κλειδιά του αυτοκινήτου μου, τι δουλειές θα κάνω την άλλη μέρα, τι φαΐ θα ετοιμάσω… Στη δουλειά μου πώς θα γινόντουσαν όλα οργανωμένα! Για να τα βγάλω πέρα… Πολλά πράγματα μπορεί να κάνει κανείς. Η μουσική, μια ωραία μουσική χαλαρώνει, ασκήσεις χαλάρωσης, μασάζ, αρωματοθεραπείες και όλα αυτά – αν έχει κάποιος τον χρόνο να κάνει. Πάρα πολλά πράγματα.
Θα ήθελα να μου μιλήσετε λίγο για τους εθελοντές. Έχω δει στην ιστοσελίδα της Αροδαφνούσας πως μπορεί κάποιος να δηλώσει εθελοντής και για στήριξη.
Αφού έχεις εκπαιδευτεί πρώτα εσύ.
Περνούν, λοιπόν οι εθελοντές από κάποια εκπαίδευση.
Οπωσδήποτε πρέπει να περάσουν από εκπαίδευση.
Υπάρχουν άνθρωποι εκεί ειδικά για αυτήν την εκπαίδευση;
Όταν ήμουν εκεί, είχαμε έναν ψυχολόγο εθελοντή – ερχόταν εθελοντικά, και είχαμε μια μικρή ομάδα γύρω στα 8 άτομα με δυο τρεις εθελοντές και δυο τρεις υπαλλήλους στον ελεύθερό μας χρόνο. Δεν είναι οργανωμένα. Εμείς πηγαίναμε σε ελεύθερό μας χρόνο. Αυτοί οι εθελοντές που έρχονταν εκεί, επειδή υπήρξε μεταξύ μας μια σύνδεση και μια φιλία, οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετώπιζαν έρχονταν να τους το εξηγώ πριν προχωρήσουν να κάνουν κάτι. Συνόδευαν ασθενείς για θεραπεία, κάθονταν κοντά τους, οδηγούσαν αυτοκίνητο να πάρουν, να φέρουν, με αυτήν την έννοια. Οι εθελοντές που προσφέρουν στον αντικαρκινικού παίρνουν κάποια βασική εκπαίδευση, αλλά χρειάζεται περαιτέρω κατάρτιση, κατά τη γνώμη μου, και παρακολούθηση και στήριξή τους.
Άκουγαν τους ασθενείς;
Μπορούσαν να τους ακούσουν, αλλά δεν ήταν σε θέση, δεν είχαν πάρει τέτοια εκπαίδευση για να είναι σε θέση να καθοδηγήσουν τον άνθρωπο στο να βρει τις λύσεις του στα προβλήματά του. Το να πεις «ο Θεός εν μεγάλος» δεν είναι λύση. Το «μην φοβάσαι και θα γίνεις καλά» δεν είναι λύση. Θέλει εκπαίδευση. Δεν είναι σε τέτοιο βαθμό.
Ακούω σε όλη μας την κουβέντα έναν άνθρωπο που αγαπά τη ζωή, στέκεται στις λεπτομέρειές της και είναι ευγνώμων για τις στιγμές της. Επηρέασε η ενασχόλησή σας με την Ανακουφιστική Φροντίδα αυτήν τη στάση ζωής που έχετε;
Ναι, ναι! Βέβαια! Γιατί εκεί συνειδητοποίησα ότι η ζωή είναι πολύ μικρή. Είναι πολύ όμορφη. Πολύ σύντομη και δεν πρέπει να κάνω μακροπρόθεσμα προγράμματα. Μπορεί να λέω ‘σε δέκα χρόνια’, αλλά πρώτα θα δω πώς θα περάσω σήμερα, αύριο, μεθαύριο, στο πιο κοντινό μέλλον και να την χαρώ τη μέρα μου. Να χαίρομαι την κάθε μέρα. Να μην περιμένω να βγω με σύνταξη για να πάω τα ταξίδια μου. Προσωπικά, δεν κρατήσαμε αυτήν τη στάση του ‘περιμένω να βγω με σύνταξη’ με τον σύζυγό μου. Πήγαμε πάρα πολλά ταξίδια, χαρήκαμε πολύ τη ζωή μας. Αλλά, όπως σας είπα, είναι και πάρα πολύ καλός άνθρωπος, συνεργάσιμος και φιλελεύθερο πνεύμα. Και λέω, εάν εμείς περιμέναμε σύνταξη – ο άντρας μου στα πενήντα έπαθε πάρκινσον και στα εξήντα έπαθε μυασθένεια – ποια σύνταξη, ποια ζωή ήταν να κάνω μετά τη σύνταξη; Καμία! Θα είμαστε μες την κατάθλιψη και οι δυο. Ενώ, με το που ασχολήθηκα με την Ανακουφιστική και του μετέδωσα αυτά τα μηνύματα της Ανακουφιστική, γιατί εγώ δεν είμαι καλή στα ηλεκτρονικά και όλες τις παρουσιάσεις μου τις έγραφε ο σύζυγός μου, ο οποίος ήταν πάντα μαζί μου όταν παρουσίαζα στα συνέδρια να χειριστεί τους υπολογιστές, να με στηρίξει… Ένιωθα μια ασφάλεια με το να είναι κοντά γιατί εγώ, σας λέω, δεν ασχολήθηκα πολύ με την τεχνολογία. Οπότε, όλα αυτά τα μηνύματα τα έπαιρνε και εκείνος.
Άρα, ευτυχώς, όταν μπορούσαμε να περπατούμε και να δουλεύουμε και να μπορούμε να ξοδέψουμε, κάναμε ταξίδια. Είμαστε ευχαριστημένοι από τη ζωή. Τώρα στη σύνταξη, πού να τον πάρεις; Να μην περιμένει κάποιος να βγει με σύνταξη. Μπορείς να κάνεις κάτι να χαρείς τη ζωή σου τώρα. Τώρα! Δεν ξέρεις αύριο τι γίνεται! Αυτό είναι το πιο σημαντικό. Να κατανοήσουμε ότι σήμερα είμαστε, σε λίγο δεν ξέρουμε. Κι αν όλοι μας το κατανοούσαμε από την αρχή, δεν θα μας πλάκωνε αυτή η πανδημία. Μας πλάκωσε γιατί μάθαμε να τρέχουμε ελεύθεροι και διασκέδαση. Ούτε καν σεβασμός δεν υπάρχει. Δηλαδή να σεβαστώ τον άνθρωπο, τον άλλον που τρέχει να εμβολιαστεί, κρατά τα μέτρα, ακολουθεί όλους τους κανονισμούς και ο άλλος διασκεδάζει γιατί ‘αν δεν διασκεδάσω τωρά που είμαι νέος, πότε;’ Σεβάστου πρώτα γιε μου! Μάθε τι είναι ο σεβασμός και ύστερα τα άλλα όλα.
Πιστεύετε ότι σε ό,τι αφορά στον κορονοϊό, μας πλάκωσε η πανδημία γιατί θεωρούσαμε ότι ήμαστε μακριά από τον θάνατο και η ασθένεια αυτή έκρουσε καμπανάκια ότι ο θάνατος είναι εδώ;
Ναι, είναι ο φόβος. Υπάρχει φόβος. Και όσο πιο κοντά μας είναι ο θάνατος, τόσο πιο πολύ φοβόμαστε, αλλά ας μάθουμε να αντιμετωπίζουμε αυτές τις καταστάσεις. Αφού είναι μες τη ζωή. Το πιο σίγουρο πράγμα, από τη στιγμή που γεννηθήκαμε, είναι ότι θα πεθάνουμε. Το πιο σίγουρο! Δεν υπάρχει άλλο πιο σίγουρο πράγμα – ότι γεννήθηκε κάποιος… Εμείς, οι παλιοί πώς μαθαίναμε; Από τα ζώα. Βλέπαμε πώς γεννούσαν, πώς αρρώσταιναν, πώς πέθαιναν. Γεννούσαν οι γυναίκες στο σπίτι… Τα δέντρα, τα φυτά που φυτεύαμε πώς γίνονταν, βγάζαν τους ανθούς τους, τους καρπούς τους, μετά πέθαιναν. Ένας κύκλος. Αλλά, όταν ασχοληθείς και είσαι πιο κοντά στον θάνατο πλέον, νομίζω, το συνειδητοποιείς ακόμα πιο πολύ.
Ως κοινωνία κάνουμε αυτή τη συζήτηση -εδώ στην Κύπρο;
Όχι.
Θεωρείται θέμα ταμπού;
Είναι ταμπού διότι υπάρχει φόβος και υπάρχει αμάθεια. Δεν κάθεται κανένας ν’ ασχοληθεί… Σου λέει ‘δεν έχει τίποτε πιο ευχάριστο να μας πεις;’. Έτσι το θεωρούν.
Στην πορεία των χρόνων που δουλεύετε, είδατε να αλλάζει αυτή η στάση;
Λίγο. Πολύ αργοί οι ρυθμοί…
Στην περίπτωση των παιδιών, ποια είναι η στάση που θα πρέπει να κρατούμε σε ό,τι αφορά στον θάνατο; Τι κάνατε;
Εμείς στην Αροδαφνούσα δεν είχαμε παιδιά… Παιδιά είχαμε τον πρώτο καιρό, πριν γίνει το ογκολογικό στο Μακάρειο Νοσοκομείο. Έτυχε να έχουμε δυο τρία παιδάκια. Αν δεν ρωτήσουνε -ούτως ή άλλως και με τους ενήλικες αυτό γίνεται, αν δεν ρωτήσουνε τι συμβαίνει, δεν τους λέμε. Δηλαδή, αν δεν ρωτήσει ο άρρωστος ‘τι έχω; Πες μου τι έχω!’, δεν του λέμε.
Για να είναι έτοιμος να το δεχτεί;
Ναι. Πρέπει να θέλει να μάθει κατ’ αρχάς. Να υπάρχει υποστήριξη εκείνη την ώρα που θα το ακούσει. Δεν θα πάω μόνη μου να πω μια κουβέντα, να ρίξω τον άνθρωπο και να μην έχω και έναν ψυχολόγο και κάποιον άλλον εκεί να βοηθήσει. Υπάρχει τρόπος για να πεις την αλήθεια, αλλά πρέπει να τη θέλει ο άλλος την αλήθεια.
Άμα την θέλει όμως, πρέπει να την ξέρει.
Οπωσδήποτε πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Να σεβόμαστε τους ανθρώπους, όποιας ηλικίας και να είναι. Και τα μωρά που νομίζουμε κάποτε ότι δεν καταλαβαίνουν… Αυτά είναι δικαιολογίες των μεγάλων. Τα μωρά καταλαβαίνουν πάρα πολλά πράγματα. Ξέρουν πράγματα. Αν ρωτήσουν, πιστεύω πως, ο γιατρός μαζί με ψυχολόγο-παιδοψυχολόγο θα τους δώσουν τις κατάλληλες απαντήσεις. Δεν θα τους πει ‘ναι θα πεθάνεις και θα σε βάλω μες τον λάκκο και θα σε σκεπάσω με το χώμα’! Δεν θα πουν τέτοιες κουβέντες. Είναι τρομακτικό, αλλά θα εξηγήσουν με κάποιον τρόπο αυτήν τη διαδικασία της φύσης -γενικά της φύσης και της ανθρώπινης ζωής – ότι ερχόμαστε, φεύγουμε, έρχονται καινούριοι, συναντιόμαστε ξανά, μπορούμε να επικοινωνούμε, η αγάπη μας θα υπάρχει, μόνος σου δε θα μείνεις ποτέ και παρόμοια.
Στην περίπτωση παιδιών που βιώνουν την απώλεια της μητέρας τους εξαιτίας του καρκίνου, πώς η Αραδαφνούσα το χειρίζεται σε σχέση με το σχολείο; Έχω γνώση περιπτώσεων που, από τη μια η οικογένεια περίμενε κάποια κίνηση από το σχολείο, από την άλλη το σχολείο ανέμενε την οικογένεια και κάπως έτσι χανόταν η επικοινωνία.
Εμείς ζητούμε τη βοήθεια των ψυχολόγων σε αυτήν την περίπτωση. Των παιδοψυχολόγων των σχολείων. Δεν θα πάει ο δάσκαλος μόνος του. Υπάρχουν παιδοψυχολόγοι που συνεργάζονται και η οικογένεια με τον ψυχολόγο του νοσηλευτηρίου που γνωρίζει όλο το ιστορικό, να συναντηθούν και να βρουν τον πιο σωστό τρόπο να το αντιμετωπίσουν. Και τα αδελφάκια που θα χάσουν το δικό τους το αδελφάκι ή τον γονιό τους. Υπάρχουν αυτοί οι ειδικοί άνθρωποι που έχουν τις γνώσεις, έχουν τον τρόπο να μιλήσουν στα παιδιά.
Σε ότι αφορά στον αποχαιρετισμό, πόσο σημαντικό είναι να δίνεται στα παιδιά η ευκαιρία να αποχαιρετούν αυτόν που πεθαίνει;
Είναι πάρα πολύ σημαντικό να κλείνουμε τον κύκλο.
Επειδή κάποτε υπάρχει το επιχείρημα ‘είναι καλύτερο να θυμάται τον παππού του, για παράδειγμα, όπως ήταν’.
Αυτά είναι δικαιολογίες, όπως είπαμε, των μεγάλων. Εμένα μου έτυχε, να πάω σε χωριό -στα χωριά είναι διαφορετικά και οι άνθρωποι που είναι κοντά στη θρησκεία το αντιμετωπίζουν διαφορετικά…. Πριν να πάμε στην εκκλησία, τον είχαν στο σπίτι του και λέει μια μητέρα, που είχε μωρά του νηπιαγωγείου και του δημοτικού, ‘θα πάω να πάρω τα μωρά να αποχαιρετήσουν τον θείο (στο σπίτι, τον πεθαμένο!), να τα πάρω σπίτι και μετά να πάω στην κηδεία’. Και λέω ‘μπράβο!’.
Να κλείνει ο κύκλος!
Βέβαια! Εξήγησε στα παιδιά η μητέρα, φαίνεται, τι έγινε. Ίσως να το έκανε και άλλες φορές και τα παιδιά ήταν εξοικειωμένα. Θα τους εξήγησε ότι αυτός ο άνθρωπος πέθανε, θα πάει ψηλά στον Θεό… δεν ξέρω τι τους είπε. Ίσως ‘εμείς θα πάμε στην κηδεία, αλλά δεν μπορώ να σας πάρω εκεί γιατί θα έχει πολύ κόσμο, πηγαίνετε στο σπίτι, δείτε τηλεόραση…’ Αλλά μου έκανε εντύπωση που ήθελε να πάρει τα μωρά να αποχαιρετήσουν.
Τελειώνοντας την κουβέντα μας, κυρία Νεοφύτα, και πριν σας ευχαριστήσω ξανά για τον χρόνο σας, θα ήθελα να μου πείτε πώς θα θέλατε να δείτε την Ανακουφιστική Φροντίδα στον τόπο μας να αλλάζει. Αν χρειάζεται να αλλάξει!
Κατ’ αρχάς, θέλει βελτίωση. Όπως σας είπα και στην κουβέντα μας, θα ήθελα οι άνθρωποι που επιλέγουν να μπουν στην Ανακουφιστική να έχουν πάρει την εκπαίδευσή τους και να συνεχίσουν να την παίρνουν. Θα ήθελα να έχουν ομάδες στήριξης. Θα ήθελα να υπάρχει πιο οργανωμένη κατ’ οίκον φροντίδα, 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, ώστε να μη χρειάζεται να κλείνουμε τους ανθρώπους μέσα σε ξενώνες Ανακουφιστικής. Καλύτερα να είναι στο περιβάλλον τους και να έχουμε την ομάδα μας έτοιμη να τους εξυπηρετήσει ό,τι ώρα το χρειαστούν. Θα ήθελαν να υπάρχουν, σε όλα τα νοσοκομεία που ασχολούνται με καρκινοπαθείς ή άλλες χρόνιες παθήσεις, ομάδες Ανακουφιστικής, ώστε την κατάλληλη στιγμή να φωνάζουν τον ειδικό να πάει να βοηθήσει. Να ενταχθεί στο Γενικό Σύστημα Υγείας, γιατί ακόμα δεν έχει ενταχθεί -δεν έχει ξεκινήσει- και κινδυνεύουν και οι εθελοντικοί οργανισμοί χωρίς εισόδημα να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν. Και.. να αναγνωριστεί η Ανακουφιστική στην Κύπρο ως ειδικότητα. Νομίζω ακόμα δεν είναι αναγνωρισμένη ως ειδικότητα επισήμως.
Έχουμε δρόμο…
Έχουμε πολύ δρόμο, αλλά αν αναλογιστούμε πώς ξεκινήσαμε… Μπορεί να είναι μικρά τα βήματά μας, αλλά όλα αυτά θέλουν και λεφτά. Τώρα κάνουμε μια παύση με τον κορονοϊό… Ελπίζω, στην πορεία, να τελειώσει ο κορονοϊός και να ανασυνταχθούν στο Υπουργείο Υγείας και όλοι οι εμπλεκόμενοι ώστε να έχουμε και μια ποιότητα ζωής για τους ανθρώπους που βιώνουν τόσα πολλά προβλήματα υγείας και όχι μόνον!
